Beslenme biçimi insanların ailelerinden gördüğü, deneyimlediği, yaşam biçimi haline getirdiği, değiştirmesi en zor, en dirençli alışkanlıklarımızdan birisidir. Özellikle çocukken duyduğumuz “ekmeksiz doymazsın, ekmeksiz kahvaltı olmaz” gibi cümleler yemeğe olan bakış açımızı kökten değiştirmiş, karbonhidrat grubunu, dolayısıyla gluteni olması gerekenden daha fazla tüketmemize neden olmuştur. Ancak tıp dünyasında gluten, bir beslenme alışkanlığından ziyade bir hastalığı da temsil etmektedir: Çölyak. 

Bu yazımızda fiziksel ve psikolojik semptomlarla kendini gösteren bu rahatsızlığın teşhisinden, sebeplerinden, sonuçlarından ve etkilerini nasıl minimuma indirebileceğimizden bahsedeceğiz. 

İÇİNDEKİLER:

1. GLUTEN İNTOLERANSI VE ÇÖLYAK HASTALIĞI NEDİR?
2. GLUTEN İNTOLERANSI NASIL TEŞHİS EDİLİR?
3. GLUTEN İNTOLERANSININ SEBEBİ NEDİR VE KİMLERDE GÖRÜLÜR?
4. GLUTEN İNTOLERANSI NASIL TEDAVİ EDİLİR?
5. GLUTEN İNTOLERANSI İÇİN GLUTENSİZ DİYET

GLUTEN İNTOLERANSI VE ÇÖLYAK HASTALIĞI NEDİR?

Çölyak; genel olarak insanların beslenme biçimlerinden kaynaklanan, buğday, çavdar, arpa gibi gıdalarda yüksek oranda bulunan glutene karşı hassasiyet geliştirmesi ve bu ürün gruplarından tüketildiği takdirde özellikle ince bağırsağı etkileyen bir otoimmün bozukluktur.

Gluten intoleransı ve çölyak hastalığı aynı kavramlar değillerdir. Yani duyarlılığınızın olması, gluten tükettiğinizde vücudunuzda rahatsızlık yaratması çölyak olduğunuz anlamına gelmiyor.

Gluten; arpa, buğday ve çavdarda doğal olarak bulunan bir protein türüdür. Ekmek, makarna, pastane ürünleri gibi sık tükettiğimiz besin gruplarında bu ürünlerin yumuşak ve çiğnenebilir olmasını sağlayıp elastikiyet katar. Sadece yiyeceklerde değil vitamin, ilaç ve takviyelerde de bulunur. Kimi sağlık uzmanları glutenin yalnızca bu hassasiyete sahip olan insanlar tarafından tüketilmemesi gerektiğini savunurken, kimisi de tüm insanların sindirim sistemine zarar verdiğine inanmaktadır.

Otoimmün bozukluk, vücudun bağışıklık sisteminin bir besin grubuna karşı anormal bir tepki vermesi anlamına gelir. Bu bozukluğu gluten hassasiyetini de içeren bir çatı kavram olarak kabul edebiliriz. 

GLUTEN İNTOLERANSI NASIL TEŞHİS EDİLİR?

Duyarlılığı tespit edebilmek için klinik bulgulara, flora testine, aile geçmişine bakılmalıdır. Ayrıca eliminasyon diyeti ile de tespit sağlama alınmalıdır. Kan testlerinde gliadin antikorlarına bakmak ve salgılanan IgA düzeyine bakmak gerekir. Bu araştırmaları yapmak için vücudun gösterdiği bazı semptomlar ipucu verebilir. Bu semptomlar şu şekildedir:

• Sindirim sorunları (karın şişliği, ishal, kabızlık, gaz şikayetleri)
• Kronik yorgunluk ve halsizlik
• Baş ağrısı, migren ağrıları, baş dönmesi ve dengesiz hissetme
• Eklem ağrıları, eklemlerde şişme ve iltihap
• Kansızlık, demir eksikliği 
• Endişe, kaygı bozukluğu, depresyon, sinirlilik gibi duygu durumu bozuklukları
• Diş minesinde sorunlar
• PMS, PCOS ve kısırlık

Duyarlılığınızın olup olmadığını şahsi olarak test etmenin en kolay yollarından biri gluteni yaklaşık 2-3 hafta boyunca beslenme programınızdan çıkarmaktır. Çıkardıktan sonra tekrar gluten tüketmeye başladığınızda yukarıda saydığımız semptomları gözlemleyebilirsiniz. Elbette bu denemenin süresi ne kadar uzun olursa o kadar doğru teşhis konulabileceğini belirtmeliyiz. 

Gluteni kestiğinizde vücudunuzda olumlu yönde belirgin bir fark, tekrar tüketmeye başladığınızda ise yine belirgin bir şekilde olumsuz bir fark hissediliyorsa gluten sizin için bir sorun demektir. 

GLUTEN İNTOLERANSININ SEBEBİ NEDİR VE KİMLERDE GÖRÜLÜR?

Gluten intoleransı için “şu tip kişilerde görülür” tarzında bir teşhis yapılamamaktadır. Hayatımızın herhangi bir döneminde bu teşhisin konulabileceğini belirtmeliyiz. Annemizden aldığımız süt, kullandığımız ilaçlar, beslenme düzenimiz, genetik yatkınlığımız gibi birçok farklı sebep bulunabilir.

GLUTEN İNTOLERANSI NASIL TEDAVİ EDİLİR?

Gluten intoleransı ve çölyak hastalığının tedavileri birbirinden farklıdır. Çölyak hastalığı daha ileri bir seviye olup geri dönülemez bir duruma geldiğinin, bu hastalığa sahip kişilerin tamamiyle gluteni hayatlarından çıkarmaları gerektiğini söyleyebiliriz. Çünkü günümüzde hala ilaçlı bir tedavisi bulunmamaktadır. Ancak duyarlılıkta bağırsak onarılarak semptomları hafifletmek mümkün olup en iyi çözüm eliminasyon diyeti uygulamaktır.

GLUTEN İNTOLERANSI İÇİN GLUTENSİZ DİYET

Çölyak hastalığına sahip kişilerin gluteni tamamen hayatlarından çıkartmaları, hassasiyete sahip kişilerin ise ölçülü tüketmeleri gerekir. Özellikle bu beslenme şeklinde market alışverişlerinde içerik okumayı öğrenmemiz, glutenin hangi formlarda ürünlerin içerisinde yer aldığını bilmemiz gerekiyor. Paketli gıdalarda bitkisel protein, jelatinleşmiş nişasta vb. isimlerle yer alabiliyor. Peki, bu beslenme programında hangi ürünleri tüketebilir hangilerini tüketemeyiz?

Sonuç olarak gluten tüketmemek veya kontrollü tüketmek uzun ve sancılı bir süreç gibi görünse bile artık günümüzde birçok ürünün glutensiz versiyonlarının bulunması bu hastalığa sahip olan insanlara yardımcı olmaktadır. Bağırsağımızın zarar görmesi durumunda yaşımız, bağırsağımızın iyileşme sürecini etkilemektedir. Müdahale edilmezse ileri seviyede kısırlık, düşük, depresyon, bağırsak kanseri, kansızlık gibi birçok hastalığa davetiye çıkarmış oluyoruz.