Dikkat ve odaklanma öğrencilik sürecindeki başarı, iş yaşamındaki performans ve günlük hayattaki sosyal ilişkiler açısından önemli bir kavramdır. Dikkat eksikliği yaşamın her alanına olumsuz bir şekilde yansımaktadır. Yazımızda dikkat ve odaklanmanın önündeki engel olan, dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu (DEHB) Nedir? DEHB Belirtileri Nelerdir? Tedavi süreci nasıldır? Sorularının yanıtlarına değineceğiz.

İÇİNDEKİLER:

1. 1. DEHB NEDİR?

1. 1. DEHB TANISI NASIL KONULUR?

1. 1. DİKKAT EKSİKLİĞİ BELİRTİLERİ NELERDİR?

1. 1. DİKKAT EKSİKLİĞİNİ TEDAVİ ETMEK İÇİN NELER YAPILMALI?

1. 1. DEHB SAHİBİ BİREYLERİN AİLELERİNE TAVSİYELER

DEHB NEDİR?

Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu (DEHB), çoğunlukla çocuklarda nadir olarak yetişkinlerde görülen nörogelişimsel ve nöropsikiyatrik bozukluktur. DEHB, dikkat sürekliliği ve odaklanma yeteneği ile ilişkili nörolojik sorunlarla karşımıza çıkar. DEHB olan bireyler genellikle dikkatlerini sürdürmede zorlanır, dağınıklık yaşar ve hiperaktif (hareketli) davranışlar sergileyebilir. Dünya genelinde çocukluk çağlarında görülen hastalık bireyin okul performansı, sosyal etkileşimi ve genel yaşamını olumsuz etkiler. Peki DEHB neden olur? DEHB; genetik, çevresel ve nörokimyasal faktörlerden biri veya bunların etkileşimi ile ortaya çıkabilir. Erkek çocuklarında kız çocuklarına oranla daha fazla görülen rahatsızlık  dikkati toplayamama, kontrolsüz davranışlar, çevreye duyarsızlık veya ilgisizlik ve enerjik olma durumlarıyla dikkati çeker. 

DEHB TANISI NASIL KONULUR?

Fiziksel olarak herhangi bir belirtisi olmayan DEHB, bireyde gözlenen davranış çeşitliliği ve kombinasyonları bir uzmanın (nörolog, psikiyatrist) değerlendirmesi ile tanı konulur. Bu semptomların en az 6 ay süreyle görülüyor olması gerekir. Görüşme sonucu hastanın geçmişinin yanında bazı testler (dürtüsellik ve hiperaktivite) ve laboratuvar tetkikleri (beyin tomografisi-MR) yapılabilir.

DİKKAT EKSİKLİĞİ BELİRTİLERİ NELERDİR?

Dikkat eksikliği belirtileri bireylerde farklı şekillerde görülebilir. Bu belirtilerden biri veya birkaçına sahip olmak DEHB sahibi olduğunuz anlamına gelmez. Farklı ortamlarda aynı davranış kombinasyonlarının varlığı uzmanlar tarafından değerlendirilerek tanı konulmalıdır. Genel olarak DEHB belirtilerini şöyle sıralayabiliriz.

1. 1. Dikkat sürecinde zorluklar: Birey, görevlere odaklanırken zorluk yaşadığı için kolaylıkla dikkati dağılabilir. Ayrıca detaylara dikkat etmez ve basit hatalar yapar.

1. 1. İsteksizlik ve motivasyon eksikliği: Görevleri tamamlamak ve uzun süreli projelere yönelik istek azalır. Zihinsel çaba gerektiren görevlerde başarısızlık yaşar ve bu görevlerden kaçınır.

1. 1. Hareketlilik ve hiperaktivite: Yerinde duramama, sürekli olarak bir şeylerle meşgul olur ve ellerle oynama veya ayak sallama gibi davranışlar sergileyebilir. Sessiz veya hareketsiz kalmaktan zorlanır ve kıpır kıpırdır. 

1. 1. Unutkanlık: Kişi önemli bilgileri hatırlamakta güçlük çekebilir ve sürekli olarak eşyalarını kaybedebilir.

1. 1. Uyaranlara aşırı duyarlılık: Çevredeki uyaranlara, ışık veya sese aşırı tepki verebilir.

1. 1. Sosyal etkileşim zorlukları: Sosyal ilişki ve etkileşim becerilerinde sorun yaşayabilirler. Kuralları öğrenmekte zorluk yaşarlar

1. 1. Sürekli zihinsel hareketlilik: Zihinsel olarak sürekli farklı konulara geçme veya hızlı zihinsel hareketlilik eğilimi görülebilir.

1. 1. İmpulsif davranışlar: Kendi isteklerine bağlı hareket ederek aceleci ve düşünmeden hareket etme ve sonuçları gözardı etme eğilimi olabilir.

Bu etkiler DEHB gibi bir rahatsızlığın her bireyde farklı şekillerde ortaya çıkabileceğini gösterir ve kesin tanı için bir uzmana başvurulması önemlidir.

Kişinin bu davranışları aşırı ve sürekli olarak gösteriyor olması, diğer çocuklarla arasında belirgin fark olması ve farklı ortamlarda gözlemlenmesi (ev, okul) sonucunda aynı davranışın ortam ve duruma bağlı olmaksızın görülmesi gerekmektedir.

DİKKAT EKSİKLİĞİNİ TEDAVİ ETMEK İÇİN NELER YAPILMALI?

DEHB, bireylerin yaşamını olumsuz etkileyen bir durumdur. Tedavi etmek için çeşitli yaklaşımlar vardır. Öncelikle doğru tanı ve uzman rehberliği önemlidir. Uzmanlar bireysel ihtiyaçları değerlendirerek tedavi planı hazırlar. Tedavi genellikle multidisipliner bir yaklaşım gerektirir ve aşağıdaki yöntemleri içerebilir:

İlaç tedavisi: Uzmanlar, bireyin hareket kontrolünü ve dikkat süresini artırmak için ilaç tedavisi uygulayabilir. Bu tedavi hastalığın belirtilerini azaltmaya yardımcı olabilir.

Eğitim desteği: Genellikle okul çağındaki bireyler için özel eğitim ihtiyacı tespit edilmişse bireyselleştirilmiş programlar, destek eğitimi ve sınıf ortamı düzenlemeleri sağlanabilir. Bireye özel öğrenme yöntemi ve destekleyici materyallerle eğitim süreci desteklenir.

Aile destek programları: Aileleri DEHB hakkında bilgilendirme, hastalığa yaklaşım ve tedavisi ile ilgili bilinç oluşturulabilir. Aileler çocuklarını motive etme, yaşam alanını düzenleme ve günlük rutinler oluşturmalarını desteklemelidir.

DEHB tedavisi bireyin yaşam kalitesini arttırabilir, özgüvenini güçlendirebilir ve potansiyelini kullanma konusunda destek olabilir. Uzmanlarla iş birliği yaparak bireyin ihtiyacına uygun olarak doğru tedavi planı yapılabilir.

DEHB SAHİBİ BİREYLERİN AİLELERİNE TAVSİYELER

Bir veya birkaç DEHB belirtisine sahip olan çocuğunuzla kuracağınız iletişim, etkileşim ve yaşam koşullarında yapacağınız düzenlemelerle hastalığın belirtilerini hafifletebilirsiniz. 

• • Göz teması kurmak, 

• • Duygularını yaşamasına (ağlamasına, üzülmesine) ve ifade etmesine izin vermek, 

• • Kısa ve net cümlelerle iletişim kurmak,

• • Tamamlanan görevlerde ödüllendirmek,

• • Ödevlerinde yol gösterici olarak destek olarak ve sabırlı davranmaya gayret göstermek,

• • Sıkılmasının önüne geçmek için kısa aralıklı çalışmalarla görevleri zamana yaymak,

• • Öğretmenleri ile iletişim halinde müfredat programı ve diğer konularda iş birliği sağlamak,

• • Zaman planlaması ve not defteri kullanımına yönelterek unutkanlığı azaltmak,

• • Fiziksel enerjisini atabileceği sportif etkinliklere yönlendirmek ve

• • Ev ortamında enerjisini atabileceği şekilde daha az eşya ile koşturabileceği ve oynayabileceği düzenlemeler yapabilirsiniz.

Yetişkinlik çağlarında DEHB sorunu yaşayan bireyler ise zaman yönetimi, meditasyon ile rahatlama ve duygularını kontrol etme becerileri geliştirerek DEHB belirtilerini hafifletebilir.

Sonuç olarak, her sağlık sorunu gibi dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu da yaşamı olumsuz etkilemektedir. Daha çok davranışsal ve psikolojik etkilerin varlığı, fiziksel belirtilerin olmaması doğru zamanda teşhisinin önüne geçmektedir. Ancak  bilinçli olmak ve psikiyatrik destek almanın yararlı olacağının bilincinde olmak önemlidir. Doğru tedavi, yaklaşım ve tekniklerle uzman tavsiyelerine uyulduğu takdirde bireyin yaşamı normalleştirilebilir.